Over het vernietigen van kunstwerken…
We leven in een tijdsgewricht van verandering.
De wereld kraakt in zijn voegen en op vele terreinen is er toenemende spanning tussen behoudende- en vernieuwende krachten: op het gebied van het milieu, de economie of de financiële wereld, politieke of religieuze kwesties, de daaruit voortkomende vluchtelingenproblematiek…
Een grimmige politiek-religieuze strijd wordt ook uitgevochten op het terrein van de kunst. Terwijl u dit stukje leest trekt ISIS een bloederig spoor van vernieling door Irak, waar eeuwenoude heiligdommen en erfgoed worden vernield. En herinnert u zich nog het opblazen door de Taliban van de reusachtige Boeddha’s van Bamiyan in Afghanistan in 2001, een klus waar ze nog weken mee bezig waren?
De vernietiging van eeuwenoude heiligdommen en cultureel erfgoed wordt vaak met religieuze of politieke argumenten gerechtvaardigd, maar eigenlijk is het een wapen in een ideologische strijd: met de vernietiging van de kunst raakt men zijn tegenstander in zijn ziel; door hem zijn culturele identiteit te ontnemen hoopt men hem te breken.
De vernietiging van kunstwerken gebeurt vanuit een vermeende ideologische superioriteit en het is een uitdrukking van minachting voor de opvattingen en uitingen van een veronderstelde tegenstander. Maar het is evenzeer een uitlaatklep voor woede en frustratie. Want als dit soort berekenende furie iets bevestigt dan is het wel de kracht van kunst. Wat een macht bezit het kunstwerk dat zo’n woede en razernij weet op te roepen!
Het vernietigen van kunstwerken gebeurt al sinds mensenheugenis. Denk – alleen al gedurende onze jaartelling – bijvoorbeeld aan de periode van het iconoclasme van 730 tot en met 843, onze Beeldenstorm in de 16de eeuw, de vernieling van talloze heiligdommen en kerkelijk bezit ten tijde van de Franse Revolutie of het verbranden van “Entartete Kunst” door de Nazi’s, maar ook het neerhalen van beelden na de val van Saddam Hussein of de vernieling en verwijdering van communistische monumenten in Oekraïne, eerder dit jaar.
De emoties die dit oproept zijn gemengd. Als men het als een verlies ervaart dan stemt het triest. Als men er woede (of vreugde) om voelt, dan raakt men daarmee direct in de strijd betrokken van degene die de kunst vernietigd heeft. En soms ook lijkt het wel of de wereld het verlies van kunstschatten erger vindt dan het verlies aan mensenlevens, zoals in Palmyra in Syrië.
Vadim Sidur (1924 – 1986)
Op 14 augustus 2015 vernielden Orthodoxe activisten diverse kunstwerken van Vadim Sidur op een tentoonstelling in Moskou. Ze namen aanstoot aan zijn werk.
Wat mij zo raakte aan dit bericht was dat een kunstenaar die zijn hele leven heeft geleden onder de tegenwerking en pesterijen van het sovjetsysteem nu, bijna drie decennia na zijn dood, opnieuw aan vervolging bloot staat.
Sidur is één van de belangrijkste Russische beeldhouwers van 20ste eeuwse en als de Sovjetautoriteiten hem niet zo effectief van het kunstleven zouden hebben afgesneden, dan zou hij hier in het Westen in één adem worden genoemd met Henry Moore.
Ik houd erg van het werk van Sidur, in onze collectie hebben we momenteel een tweetal beelden uit de serie “Das Weibliche Prinzip”, (het vrouwelijk beginsel), ze zijn 1975 en 1977 gedateerd. Het paar stelt Adam en Eva voor.
Vadim Abramovich Sidur (1924 – 1986)
“Adam and Eva”, from the cycle: “das Weibliche Prinzip”, 1977
Pair of bronze sculptures, 35 x 6 x 6,5 cm
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vocht de 18-jarige Vadim Sidur gedurende 11 maanden als onderluitenant van een machinegeweer-peloton aan het front, totdat hij levensgevaarlijk gewond raakte. Hij kreeg een kogel in zijn kaak die een ravage aanrichtte. Lang zweefde hij op de grens tussen leven en dood. Deze verwonding, die zijn gezicht vervormde, zou hem zijn hele leven achtervolgen. Hij kreeg diverse hartaanvallen en zou er op 62 –jarige leeftijd aan een overlijden.
Sidur liet een veelzijdig oeuvre na van beelden, grafiek en poëzie. De oorlogservaringen en zijn revalidatie te midden van andere oorlogsinvaliden met kapotgeschoten gezichten zouden een belangrijk thema in zijn werk vormen; oorlog, lijden, verdriet, maar ook beschouwingen over het lot van de mensheid, seksualiteit, familie en mythische figuren.
In 1983 vertelde Sidur: “Je zou denken dat de verschrikkingen van de oorlog, van deze wereldwijde menselijke vleesmolen, die ons als door een wonder niet volledig maar slechts gedeeltelijk heeft verpulverd, je zou denken dat er na deze onvoorstelbare nachtmerrie geen volledige vrede meer kon zijn, laat staan levensvreugde. Maar sindsdien heb ik nooit meer zo duidelijk de geweldige vreugde van het leven ervaren – want het overleven van de vleesmolen was onwerkelijk en onwaarschijnlijk, het was een wonder der wonderen,”.
Sidur heeft te veel van het leven en vooral ook de dood gezien om zich met trivialiteiten bezig te houden. Zijn kunst is recht voor zijn raap, écht en genadeloos eerlijk. Sidur kan confronterend zijn maar ook heel licht en lyrisch.
Hij heeft het vermogen om een idee of gedachte tot zijn essentie terug te brengen en bedient zich in zijn beelden vaak van rudimentaire-, maar herkenbare mensvormen. In onze beelden gaat hij nog een stap verder, er is geen mensfiguur meer te herkennen en toch weet hij met een spel van volumes en leegtes het gevoel van man en vrouw uit te drukken. Het is boeiend om te zien hoe de beelden samen een eenheid vormen en elkaar aanvullen. In hun eenvoud roepen ze ook een zekere verstilling op. Het is waar wat men over zijn werk zegt: het laat je nooit onverschillig.
Na de Russische Revolutie werd kunst in de Sovjet Unie al spoedig ondergeschikt gemaakt aan de doctrine van het Socialistisch Realisme en de communistische heilstaat.
Kunstenaars die naar nieuwe uitdrukkingsvormen zochten en die zich niet conformeerden aan de officiële kunstvorm – de non-conformisten – werden buitengesloten van officiële exposities, mochten niet zelf exposeren en hun kunst mocht niet naar het buitenland worden geëxporteerd. Non-conformistische kunstenaars waren vaak afhankelijk van de steun van hun familie en vrienden om als kunstenaar te kunnen bestaan. Er ontstond een ondergronds kunstcircuit.
Sidur werd als non-conformist door de Sovjet kunstinstanties genegeerd, zijn stijl noch de uitwerking van zijn thema’s strookten met de officiële doctrine. Hij kreeg geen overheidsopdrachten, het werd hem onmogelijk gemaakt om geld te verdienen met boekillustraties, hij werd uit de Partij gezet. Bij leven heeft hij dan ook nooit een officiële expositie gehad. Het nieuws van zijn dood werd alleen dankzij een bericht van de BBC in Rusland bekend.
Sidur’s studio bevond zich in de kelder van zijn appartementengebouw. Uit geldgebrek en door de schaarste van materialen was hij op inventieve wijze in zijn beelden materialen gaan hergebruiken. Ook maakte hij werken in gips. Uit angst dat de autoriteiten op een dag zijn studio zouden binnendringen en alles zouden vernielen, ging hij zijn werk geleidelijk aan in duurzamere materialen gieten, zoals aluminium of brons. Omdat hij weinig geld had en geen toegang tot de gieterij kon krijgen, was hij afhankelijk van steeds andere gieters, waarna hij lang en hard moest werken om de tekortkomingen van het gietwerk te herstellen.
Zijn vrouw Yulia was een begenadigd lerares Frans, maar zij gaf haar baan op om haar man te helpen bij zijn werk.
Voor Sidur liepen het Leven en de Kunst in elkaar over. Toen zij in 1983 niet alleen gedurende de hele zomer maar ook nog de herfst in hun Datcha in Alabino bij Moskou konden blijven, raakte hij onder de indruk van de waanzinnige schoonheid van de natuur om hem heen. “Het was of hij alles voor het eerst zag”, zo herinnerde zich Yulia Sidur. Alleen poëzie gaf hem de mogelijkheid om zijn gevoelens uit te drukken. En zo werd hij ook dichter, hoewel hij zichzelf niet als dichter zag. “De gedichten waren voor hem bijzaak, niet zo wezenlijk, maar belangrijk genoeg om aan het papier te worden toevertrouwd.”
”Hij zag zichzelf voornamelijk als beeldhouwer. Duizenden prachtige tekeningen, etsen, monotypes, aquarellen, werk dat hij heerlijk vond, wogen niet op tegen de fysieke inspanning van de sculptuur.”
In zijn appartement had Sidur de wanden beschilderd met “het Paradijs”, die schilderingen zijn veel van zijn bezoekers bijgebleven. Soms was hij in staat om aan buitenlandse diplomaten en verzamelaars te verkopen, maar in principe was contact met buitenlanders verboden en bestond er altijd het risico dat het bezoek werd verraden. Dankzij vrienden in het buitenland was er, met name in Duitsland, wel aandacht voor zijn werk. In diverse Duitse steden zijn beelden van Vadim Sidur als monument uitgevoerd.
Pas na Sidur’s dood in 1986, tijdens de Perestrojka, werd zijn werk voor het eerst aan het Russische publiek getoond. Sindsdien is er in Moskou een museum aan hem gewijd.
Marc Schreuder
Vadim Sidur
Klik hier voor meer informatie over Adam en Eva
Vadim Sidur, Treblinka Monument, Berlijn
