Irina Nickolaevna Turbeneva (1968)
Bolvormige lakdoos
Paas-expositie van lakdozen op vrijdag 25 en zaterdag 26 maart
Na de Russische revolutie moesten ikoonschilders noodgedwongen op zoek naar een nieuwe broodwinning. De nieuwe atheistische machthebbers hadden weinig op met religieuze kunst.
In een aantal centra in de nabijheid van Moskou, zoals bijvoorbeeld het dorp Fedoskino, had zich sinds sinds het eind van de 18de eeuw lakschilderkunst op papier-maché dozen en paneeltjes ontwikkeld.
De sprookjes en vertellingen die ze verbeeldden waren wel acceptabel voor de communistische partij, want dit was immers volkskunst. Zo wijdden veel van voormalige ikoonschilders zich aan het beschilderen van lakdozen en kreeg deze kunstvorm een grote impuls.
Er zijn vier centra van lakschilderkunst. In het werk van de kunstenaars uit Palekh, Kholui en Mstera herkent men nog duidelijk de stijl en techniek van de icoon schilderkunst, waarbij in tempera wordt gewerkt: droge pigmentpoeders worden met een eiwitemulsie gebonden, met bladgoud worden er kunstige accenten aangebracht.
Het werk uit Fedoskino is vrijer en naturalistischer, bovendien werkt men hier in olieverf.
Lakdozen zijn – vrij letterlijk – gericht op uiterlijke schijn. De talloze laklagen geven de verf diepte en luminositeit. Met bladgoud en parelmoer, dat op kunstige wijze in de doos wordt verwerkt, krijgen de schilderingen een betoverende en sprookjesachtige uitstraling, terwijl de minutieuze details in het schilderwerk werkelijk verbluffend zijn.
Lakdozen hebben de macht je te laten binnentreden in een andere realiteit. Echte verzamelobjecten: eenmaal door het lakdozenvirus gegrepen is er altijd behoefte aan meer.
Het is steeds lastiger om aan goede dozen te komen. De economische crisis van de laatste jaren had als gevolg dat veel schilders een andere baan moesten zoeken. Zeker in een land als Rusland is de economische realiteit keihard en onbarmhartig. De succesvolste schilders bleven over en zij konden vervolgens hun prijzen verhogen, zodat goede dozen duur en daardoor – in crisistijd – moeilijker verkoopbaar waren.
Een lakdoos komt voort uit de samenwerking van veel mensen. Vaak is het de handelaar, diegene die de doos op de markt gaat brengen, die alles organiseert. Allereerst moet er een doos worden gebouwd van papier-maché. Een bewerkelijk procedé waarbij de papier-maché doos wekenlang in de de oven wordt gedroogd en met diverse onderlagen voor het schilderen wordt geprepareerd.
Vaak wordt er ook geschilderd op een ondergrond van bladgoud of parelmoer, dat kunstig in de doos wordt verwerkt. De kunstenaar schildert de voorstelling, maar er bestaan ook specialisten voor het zwart lakken van de doos en het aanbrengen van de gouden randjes. Als de doos is beschilderd, wordt deze ten slotte door een andere specialist voorzien van ten minste zeven lagen lak die hem zijn schitterende uiterlijk geven.
Ten slotte gaat de handelaar de doos bij de kunstenaar ophalen. Een tijdrovende klus, want de reis naar Fedoskino, Palekh, Kholui of Mstera is lang en de diverse de kunstenaars houden wel van wat aanspraak. Dus dan moet er worden gepraat en gedronken. Ook kan het zijn dat de handelaar te horen krijgt dat zijn doos nog niet af is, of dat deze al aan een ander is verkocht die beter betaalde. Kunstenaars blijven kunstenaars.
Tegenwoordig worden de dozen, in tegenstelling tot de traditionele dozen, steeds vaker van geperst materiaal vervaardigd. En dan zijn er natuurlijk nog de doosjes voor toeristen die – met hun overgelakte plakplaatjes – niet eens beschilderd zijn.
Wij kregen een prachtige collectie met zeer hoogwaardige dozen in handen, die we voor een zeer redelijke prijs kunnen aanbieden. Ook hebben we weer een paar interessante nieuwe lakdozen binnengekregen, die we graag aan u presenteren.
Marc Schreuder
