Al jaren verkopen we bij Schreuder & Kraan antieke kandelaars. Een uit de hand gelopen hobby, zou je kunnen zeggen, die ooit in Frankrijk begon met de aankoop van een paar empire kandelaars. Inmiddels zijn er enkele honderden kandelaars door mijn handen gegaan.

Voor onze voorouders waren kandelaars onmisbare gebruiksvoorwerpen, want het was eeuwenlang de enige verlichting om je na zonsondergang of bij onvoldoende daglicht mee door het huis te bewegen of om je bezigheden bij te lichten.

De functie van de kandelaar bepaalde ook de vorm:

1) in verband met het brandgevaar voorzien van een stabiele basis zodat de kandelaar niet gemakkelijk kan omvallen

2) enige hoogte om de ruimte effectief te verlichten en

3) goede houvast om de kandelaar veilig te kunnen dragen.

Over de tijd zijn er talloze vervaardigd. De kandelaar werd, als vast onderdeel van het interieur, ook een middel om een bepaalde smaak of stijl tot uitdrukking te brengen. De verscheidenheid aan vormen is enorm! Het verkennen van al die variëteiten is een ware avonturentocht. Steeds weer duiken er bijzondere kandelaars op die mijn aandacht trekken.

Kijk maar eens naar ons actuele aanbod in onze webshop bij Etsy.

Advent

Vandaag begint de advent.

De advent (afgeleid van het latijnse adventus = aankomst, nadering) is in het christendom de benaming voor de periode die de aanloop vormt naar de kerst en telt vier zondagen. Men telt af tot het moment van de geboorte van Jezus, traditioneel in de nacht van 24 december. Men is vol verwachting van de wederkomst van het licht in de wereld.

In het Duitse taalgebied ontstond de adventskrans. Daarbij wordt er in een krans met vier kaarsen op elke adventszondag één kaars meer aangestoken, zodat op de laatste zondag voor kerst alle kaarsen branden.

Het leek mij passend om vandaag aandacht te besteden aan een paar messing kandelaars met engelen die elk twee kaarsen ophouden. Deze lichtbrengers zijn weliswaar niet specifiek verbonden met kerstmis of de advent, maar ze zijn uitstekend op deze taak toegerust!

Een paar Art Deco kandelaars met engelen

De hier afgebeelde kandelaars komen uit de Art Deco periode, zij zijn waarschijnlijk in Frankrijk gemaakt en kunnen gedateerd worden rond 1920-1930.

Art Deco was een relatief korte maar invloedrijke stroming die duurde van 1910 tot 1939. Ze had haar weerslag op de decoratieve en toegepaste kunst, in de architectuur, het grafische-, industriële- en interieurontwerp, maar ook in de beeldende kunst en in de mode.

Art Deco creëerde een moderne, frisse beeldtaal met de nadruk op een strakke, gestileerde vormgeving. Er werd afstand genomen van een naturalistische weergave, de stroming als geheel straalde luxe uit.

Onze engelen, met hun elegante gestileerde vleugels, staan rechtop. Hun uitgestrekte armen houden toortsvormige kaarsenhouders vast. Ze zijn blootsvoets en gaan gekleed in een eenvoudig gewaad met een touw om het middel. De voet van de kandelaar is opengewerkt en heeft een decoratie van bloemen.

“Primitief”

De vormgeving van de gezichten doet denken aan middeleeuwse voorbeelden.

Onze kandelaars roepen weliswaar de sfeer van deze vroege voorbeelden op, maar zijn toch anders van karakter. In de 13de-eeuwse voorbeelden is getracht om de liefde van de engelen door middel van herkenbare menselijke uitdrukkingen over te brengen op de toeschouwers – de beelden gaan nadrukkelijk een connectie met je aan.
De 20ste-eeuwse kandelaars concentreren zich eerder op een vormgeving met rudimentaire vormen en met weglating van details. Als gevolg daarvan zijn ze monumentaal en symbolisch van aard, als een archetypische uitdrukking van het engelendom.

Het Théâtre des Champs-Élysées

Voor een andere mogelijke inspiratiebron moeten we een grote sprong voorwaarts maken, naar één van de eerste manifestaties van de Art Deco in Parijs. Het betreft een reliëf dat Antoine Bourdelle (leerling van Rodin, leraar van Giacometti en Matisse) vervaardigde voor de gevel van het Théâtre des Champs-Élysées.
Dit was één van de eerste Art Déco gebouwen in Parijs ( 1910–1913) naar ontwerp van Auguste Perret, bovendien een vroeg voorbeeld van betonbouw.

Het middelste reliëf op de gevel vertoont in de achtergrond een gestileerde engel met uitgestrekte armen en gespreide vleugels. Deze moderne, monumentale figuren baanden het stilistische pad waarin de engelenkandelaars volgden.

Cristo Redentor

Er zijn echter meer voorbeelden.

Denk aan de iconische Cristo Redentor (Christus de Verlosser), het dertig meter hoge standbeeld dat neerziet op Rio de Janeiro in Brazilië, gebouwd tussen 1922 en 1931 naar ontwerp van de Franse beeldhouwer Paul Landowski.

Niet alleen de strakke gestileerde vormgeving, maar zeker ook de houding van de Christusfiguur met uitgestrekte armen is terug te vinden in de vormgeving en houding van de engelen van de kandelaars.

Spirit of Energy

Tot slot nog een voorbeeld van Amerikaanse Art Deco uit 1932.

Hier troont een glanzend metalen engel met gespreide armen, die bekend staat als de “Spirit of Energy”, op het Niagara Mohawk Power building in Seracuse, New York, het gebouw van een energiemaatschappij.

Dit gebouw werd in de crisistijd voltooid als een baken van hoop en geloof in kapitalistische welvaart en onbeperkte vooruitgang.

Deze engelfiguur biedt geen werkelijke troost. Hij/zij vormt in mijn ogen eerder een voorafspiegeling van de Transformers, die in 1984 als speelgoedserie het licht zagen.

Geef mij maar de engelenkandelaars, die precies doen wat ze ons beloven: ons bijlichten en ons ter zijde staan.

Marc Schreuder

28 november 2021